MUNICIPALITY OF LOPEZ, Quezon, Historical Data of Part 3

a feeling of strong resentment, too, against elements that were held responsible for such acts of the Japanese soldiery. Perhaps, the lapse of time alone will be able to erase this bitterness of feelings of those sons and fathers who had fallen victims of Japanese atrocities. There atrocities, however, have boomeranged against the common enemy. The people's will to resist had been strengthened and they bound themselves more solidly than ever before for a united effort against the foe. This hastened the disintegration of the enemy's morale and contributed in no small measure to his downfall.

OLD MYTHS, LEGENDS, AND FOLK TALES
THE ORIGIN OF THE MANGUISIAN RIVER

Long, long ago, before the discovery of the Philippines, the form of government here were tribal, with a chief as head. They were in constant rivalry and [had] petty battles for supremacy. They were superstitious and they worshipped the sun, moon, stars, and the spirits of great warriors, who had rendered them great services in battles.

In one of the villages in Southern Luzon (the Manguisian Valley) near Gumaca, there lived two lovers, namely Sian, the brave warrior, and Mangui, the beautiful daughter of the chief Bondo, the noted head of the valley. Just before one of those petty battles, Sian was reluctant to go for unknown reasons. The rest of the warriors would not go without him. But the safety of the village was being threatened.

"Sian," whispered Mangui to her lover when they were alone, "by what omen do you base your idea for not going? Have you forgotten your promises to me? Have you forgotten your previous glories and victories? Are you silly to become a vassal of Datu Telco who always offered his tribe to my father provided I marry him? They are no match for greatness and valor. It will not be long and I shall be your queen after this victory."

"Darling," answered Sian, "I am not going to be your King. I shall not come back to you alive. I have this premonition that this is the last battle I have to fight. I'm sure of it. Death or capture may be the cause of this reluctance."

"What foolish ideas have entered your mind? Don't die a coward's death! I won't marry a coward and be dishonored. Now, you and I will go and face the fate together," was the emphatic and earnest command of Mangui.

The two lovers headed the march and met the waiting enemies who were just waiting outside the village. With the inspiration Sian received from his sweetheart and the new spirit he had, he fought bravely and valiantly. Although the battle was quite hard and a long one, they were able to drive the invaders away, leaving behind them thousands of dead bodies. When they began to prepare to return, Mangui was not around to share the victory. The Chief Talio had captured her and carried her away. The order for the search was made and executed. After two days, another hand-to-hand fight was fought. A fierce battle took place between Sian and Bondo. At the same time, both of them received a fatal blow, which caused Bondo to fall down immediately and he died. Then Sian, because of the great loss of blood, fell down and died also after knowing that he was the victor. Mangui, after knowing and seeing her love was dead, collapsed and her heart failed her. She died with him, too. The soldiers buried the two great lovers and marked the joint grave "Manguisian." Although the battle was hard and cost the lives of the great lovers, the result was a decisive one and the whole tribe lived in peace. From that time on, they worshipped the two lovers as their deliverers, and they held yearly a festival in their honor and memory.

After many years, another calamity occurred in the village. A drought took place and a famine seemed inevitable. There was no harvest. They held a sacrifice of prayers and held the ceremony at the grave of Mangui and Sian. No sooner had the ceremony started than a flow of water came out of the grave. All the people knelt down and looked up at the sky in expressions of gratefulness. The water kept flowing until a river was formed, which supplied the village with water for the cultivation of crops. The famine was avoided. The people named the river "Manguisian" in memory of the two great lovers.

Such was the origin of the Manguisian River in Lopez, Quezon

Bulang-song, a small village that lies beyond the swampy shores two miles off Hondagua — is a place quite far from the town of Lopez. One has to ride the train, then a boat before one can reach the place. While boating, one can see the beauty of Lamon Bay coasted by swamps, strips of sand and coconut groves. Through one of these swamps, a river cuts its way into the "agropacion" — a place inland where the people live.

This is how the barrio got its name.

A long time ago, a group of people seeking for a place where to live and plant settled at the vicinity at the end of this river. For years, they lived happily and contentedly. One day, news reached them that roving marauders were out in the sea searching for their prey. Upon hearing the bad news, men immediately took their families to the mountains where they thought their wives and children were secure. Then, they armed themselves with bolos and bamboo spears and returned to the village to keep watch on their belongings and to defend these at any cost if anyone would [try to] get them. The chief, this hardworking man, called a meeting and together, they decided to defend their village against [any] attack. Some of them were sent secretly by the side of the river to spy on the movements of the bandits. Days and weeks passed, but the marauders made no apparent

attempt to go upstream. And surprisingly, they went! The defenders wondered why. One night, a big boat was sighted coming in loaded with several men, fully armed. The guard near the mouth of the river crawled stealthily near the spot where they had moored their boat, knowing they had come to attack and plunder. He watched every move of the men as the boat sailed upstream. Suddenly, the boat stopped and there was silence. He was wondering what had happened until a voice, possibly that of the leader of the group, was heard.

Adjacent to the poblacion to the west was the barrio of Inubakan (now del Pilar). In this lonely barrio, there lived a family with several children. One of them was named Jose. When he grew up, he was industrious, helpful, and honest. So, his father loved him dearly.

When his father was about to die, he was given a sort of "anting-anting." He grew up to be a good "herbolario." He became well-known in our town as well as in the neighboring towns.

One day, he was called by someone in the barrio of Bacuñgan to treat a sick boy. The boy was in a serious condition brought about by a dislocated bone caused by the fall of three mature coconuts from a tree. Mang Ote, as he was intimately called, tried his best to restore the dislocated bone of the boy. With the help of God, after three days, the boy was well again. How happy the parents were! The boy could walk again as if nothing had happened to him.

The next morning, he returned to del Pilar. He walked all the way in the absence of any means of transportation. On his way, he felt unusually tired and thirsty. It seemed as if his feet could not carry his body. However, he tried to reach his home. When he arrived home at noon of the same day, he was seriously ill. He was confined in bed for many days until he was between life and death. How he prayed to God to help him!

One evening, when everyone in the household was asleep, the image of an old woman appeared before him and comforted him. The old woman said, "From now on, don't cut your hair nor your beard and you will become well again. Beg money from people in the town and offer Mass." He fulfilled what the old woman had told him and since that time, he had never been sick again. Up to now, you will see Mang Ote with his long hair and beard.

L E G E N D S
Mga Alamat
-oOo-

ALAMAT NG TALOLONG

Ang bayan ng Lopez ay natagalang tinawag na "Talolong" ng mga taga-Gumaca at ibang bayan sang-ayon sa alamat na susunod:

Ang bayang ito ay nagpasimula sa kabila ng ilog sa bandang silangan. Mangilan-ngilan pa ang mga bahay noon nguni't palibot ng halamanan na ang nakararami ay talongan. Sa ganito ngang kalagayan natagpuan isang araw ng mga "conquistador" ang bayang ito.

Ang mga panauhin ay naakit ang pansin at kinailangan ang lumapit sa mga bahay dahil sa karamihan ng halamang gulayin na talong. Nguni't hindi nila naisagawa ang gayon dahil sa biglang pag-alulong ng mga asong alaga ng mga may bahay. Pinagka-isahan na lamang ng mga panauhin na magbalik sa kanilang pinanggalingan na nasa sa isipan ay ang talungan at ang pag-alulong ng mga aso sa kanila. Sila pati ang nagpasimula ng pagtawag sa bayan na iyon ng "Talong-alulong." Sa tinagal-tagal ng panahon ay naging "Talolong" na lamang ang tawag dito.

Noong panahong gubat pa ang kalakhan ng lupang nasasakoop ng bayan ng Lopez ay may isang lalaking nakarating sa isang pook na may malawak na tubiganin na sa gitna ay may isang maliit subali't mahabang ilog. Ang naininirahan doon ay mga Ita. Itinanong ng lalaking iyon sa pinuno ng mga Ita kung ano ang pangalan ng ilog na iyon, nguni't hindi siya nasagot ng mga iyon. Ang ginawa ng pinunong yaon ay niyaya ang nagtanong na sumama sa kaniya upang maisayasat ang pinagmulan ng tubig na doo'y dumadaloy. Nang marating nila ang puno ng ilog ay nakita nilang isang bukak na may malaking puno ng kawayan ang pinagmumulan. "Aba! Ito pala ang ilog ng kawayan," ang magkapanabay na halos na nawika nila.

Buhat noon ay tinagurian nang "Ilog ng Kawayan" ang ilog na yaon at ang pook na kinaroroonan ng ilog na yaon ay tinawag na "Kawayan" ng mga naninirahan doon.

Noong bagong tatag ang bayan ng Lopez ay may paring Kastila na nadistino rito.

Minsang araw ay naka-ibig na kumain ng hipon ang paring ito. Sinabi niya sa kaniyang dalawang utusan na magsihanap ng hipon. Dahil sa ang inutusan ay walang makunan sa malapit na bayan ay sila'y lumakad ng lumakad hanggang sa dumating sa isang ilog na malayo sa bayan.

"Manghuli kita rito ng hipon," ang sabi ng utusan sa kaniyang kasama.

"Oo nga, wala rin lamang kitang makunan," ang sagot ng kausap.

Sinunog nila ang ilog at sa kabutihang palad ay nakahuli sila.

Ang hirap lamang ay kung may libtong na malalim silang maraanan na ikababasa ng kanilang kaputog ay sila'y umaahon sa pangpang. Subali't tuwing sila ay umaahon sa pampang ng ilog ay kogonan at ang taas naman ay parang. Nang sila'y makahuli na ng maraming hipon ay nagbalik na sila sa bayan.

Ang "Ginabihan" ay matandang pangalan ng nayon ng Esperanza.

Ang nakatuklas sa pook na yaon ay sa kinalalakad ay nakarating sa isang pook na yaong nakarami ang halamang gabi at siya ay nanguha pa. Nang tanungin siya ng mga kasama nang siya'y dumating sa Gumaca kung saan galing ay nagwika ng: "Sa ginabihan." Bago naging Esperanza ang nayong iyon ay natagalangg "Ginabihan" ang tawag.

Noong mga panahong nasasakop pa ng bayan ng Gumaca ang Lopez, na noon ay isa lamang nayon, ay may isang lalaking sa pagnanais na magkaroon ng bayan sa pook na ito ay nagtatago dahil sa hindi minabuti ng may kapangyarihan sa Gumaca ang kanyang hangarin at ipinalagay na masama ang kanyang layunin.

Ipinahabol siya sa Guwardiya Sibil upang hulihin, nguni't pinakabuti niya ang pagtatago. Nakarating siya sa isang pook na hindi siya masusumpungan ng mga Guwardiya Sibil sapagka't iyong pook na iyon ay bukod sa masukal pa ay may malalalim na dagat-dagatan. Minarapat niya na doon na tumira. Ang kasama niya ay mga Ita lamang. Sa lunang iyon ay ang nakakarami sa mga kahoy at halaman ay magilay. Doon siya naglumagi hanggang sa nalimot na siya ng mga may nasang umusig sa kanya.

Minsan, siya ay dumalaw sa Gumaca. Nang makita siya ng kaniyang mga kamag-anak ay siya'y binati ng, "Aba! Narito ang taga-"Magilayan." Simula na nga noon ay tinawag ng "Maguilayan" ang pook na ngayon ay nasasakop ng nayon ng Maguilayan at San Roque.

Noong araw, ang kalamansi ay matamis at hindi maasim. Sa isang nayon ay mayroong dalawang kilalang angkan. Si Kabesang Porong at si Aling Iska ay mayroong anak na dalaga na Maria ang pangalan. Palibhasa't may kaya sa buhay ay sunod ni Maria ang kanyang layaw ng kanyang katawan. Ano mang hilingin niya ay ibinibigay ng kanyang mapagmahal na mga magulang. Malaki at malawak ang kanilang halamanan. Mahinhin at maganda si Maring. Maraming binata ang sa kanya'y nangingibig. Sa karatig na kanilang bakuran ay may nakatirang mag-asawa na mahirap lamang. May isang anak na binata, si Rodolfo ang pangalan. Magandang lalaki si Rudy at matulungin sa kanyang kapitbahay. Masunurin sa ano mang ipag-utos sa kanya ni Mang Pedro at Aling Atang. Kung magpatrabaho ang kanilang kapisanan sa bukid ay siya ay laging nangunguna. Hinangaan tuloy siya ng kanyang mga kanayon, dahil sa kanyang kasipagan, lalung-lalo na ang mga kadalagahan.

Minsan, isang araw, nang anihan sa bukid, ay nagpatrabaho si Kabesang Porong. Palibhasa't malawak ang kaniyang bukirin ay marami ang mga katulong. Isa na rito si Rodolfo. Si Rodolfo ay is sa mga masugid na tagahanga ni Maria. Nguni't ayaw ni Kabesang Porong sa kaniya sapagka't siya ay isa lamang magsasaka. Pagdadala ng minindal ni Maring, katulong ang ibang kadalagahan, ay kindatan ang mga binata nang binibigyan ni Maring si Rodolfo ng pagkain. Magkasigbay pa silang umupo sa tabi ng malaking mandala. "Maring, nais kong dumalaw sa inyong tahanan upang ipakilala ko sa iyong mga magulang ang tunay kong pag-ibig sa iyo." "Huwag na, baka magalit ang aking ama. Mabuti pa'y doon tayo mag-usap sa aming halamanan." "Kung siya mong ibig ay pupunta ako roon mamayang gabi," ang sagot na nasiyahan na si Rodolfo.

Pagkatapos na makakain ng hapunan si Rodolfo ay dali-daling nagbihis upang tagpuin si Maria sa kanilang halamanan. Si Maria ay may pagtingin o pag-ibig na kay Rudy. Dangan at ayaw lamang si Kapesang Porong ng isang magsasaka. Ang nais niya ay tulad nilang may kaya sa buhay.

"Maria," ang minsa'y tawag ni Pang Porong sa anak na dalaga. "Hindi ko ibig na ikaw ay makipagkita pang muli sa walang hiya na si Rodolfo. Oras na masaksihan kong lihim kang nakikipagtagpo sa hayop na iyan ay palalayasin kita sa aking pamamahay."

Dala palibhasa ng tapat na pagmamahal sa kaniyang kasintahan ay nanaog siya sa kanilang magarang tahanan isang gabing ang lahat ay nahihimbing. Hindi niya ibig lumikha ng ingay sapagka't baka magising ang kaniyang mga magulang.

Dinatnan na niya si Rudy sa lilim ng punong kalamansi, na noon ay hitik na hitik sa bunga. Nagkausap sila ng masinsinan at napagkasunduang magpakamatay sila kapuwa, yaman din lamang na hindi sila papayagang makasal ng Kabesa. Walang anu-ano, sa pagkain nila ng matamis na bunga ng kalamansi ay may kaluskos silang narinig, at nang kanilang lingunin ay si Kabesang Porong ang kanilang nakita. May pigil itong isang nangingintab na gulok at ang mga mata ay nanlilisik sa kapootan. Hinaltak ng taga ang binata, na siyang ikinahandusay ng abang binata, nguni't bago nalagot ang kahuli-hulihang hibla ng kanyang buhay ay binigkas niya ang ganito: "Paalam, Maring. Sadyang mapait sa atin ang kapalaran."

Si Maria, na tunay sa kaniyang pangako kay Rodolfo, ay biglang hinugot ang itak na taklis ng binata at nagsaksak sa kaniyang sarili upang magsama na silang maligaya sa kabilang buhay.

Sa nakitang pagyaon ng magkasintahan, si Kabesang Porong ay nagsisi, nanangis nang gayon na lamang at nasisi rin niya ang puno ng kalamansi na naging saksi ng mapait na kapalaran ng dalawang kaluluwa. Ang biglang sumpa na wika ni Kabesang Porong, "Ikaw kalamansi ka, magbuhat ngayon ay maging maasim nawa ang katas ng iyong bunga!"

Magbuhat noon ay maasim na ang katas ng kalamansi.

Noong unang panahon na ang nakakasakop pa sa Pilipinas ay ang mga Kastila, ang nayong ito sa ngayon ay isa lamang bahagi ng malaking nayon na Bacungan.

Palibhasa'y ang mga tao rito sa Bacungan ay pawang mga nagbubukid, ang kalawakan ng palayan dito ay pinag-aahihan [pinag-aanihan?] ng masaganang puti taon-taon. Maraming tao ang naninirahan sa nayong ito. Nguni't sa hinaba-haba ng panahon na ang bawa't isa'y abalang-abala sa tuwing darating ang pagtatanim at pag-aanihan, ay minarapat ng ibang taga-roon na may sinasaka sa kabila ng bundok ng Bacungan na magpalagian na sila roon at manaka-naka na lamang sila dumalaw sa bisita ng Bacungan.

Anupa't sa gayong ayos ng kanilang kalagayan ay minarapat na ng ilang mag-anakan na sila ay bumukod na sa nayon ng Bacungan. Dahil sa kaaya-ayang tanawin sa kanilang bukirin na naliligiran ng bundok ay napagka-isahang bigyan nila ng bagong pangalan ang kanilang kinatitirahan at mula noo'y tinawag nila ng "Pamampangin" na ang ibig sabihi'y isang nayon na ang mga tubigan na napapaligiran ng matataas na bundok at pampang.

Buhat noon ay dumami nang lubha ang dati-rati'y iilan lamang na mag-anakan. Ang lahat halos ng mga tubigan dito ay pawang nagagawang taon-taon. Maraming bahay ang napatayo hanggang sa patuluyang naging isang ganap na nayon at nagkaroon ng sariling pamunuang-nayon.

Ang pangalan ng nayong ito ay nagbuhat sa isang patron na si Poong San Antonio de Padua.

Noong una ay kasama ito ng nayon ng Rosario at Villahermosa, at karaniwang tawagin ito ng sinuman na Tambo.

Sa isang mahiwagang pangyayari na di matalos ng sinuman, ang mga tao na naninirahan sa bahaging ito ay nakatagpo ng imahen ni Poong San Antonio sa isang ilang na pook. Sa palagay ng mga naninirahan dito ay ito ang siyang nag-aalaga sa katahimikan ng nayon.

Buhat noon, ang mga taga-rito ay humingi ng paghiwalay sa dalawang nayon. Nagtayo ng sariling pamunuang-nayon na siyang sinusunod ng mga taga-rito.

Tuwing darating ang ika-labing tatlo ng Hunyo ay ipinagdiriwang nila ang kaarawan ng kanilang poon bilang pag-alaala sa pinagbuhatan ng pangalan ng kanilang nayon.

Noong unang panahon, bago dumating ang mga Kastila, ay mayroong isang matapang at masungit na pinuno na tumitira sa isang pulo. Siya ay napakalupit sa kaniyang mga tauhan na kailan ma't hahadlang sa kaniyang mga kagustuhan ay agad ipinapapatay na hindi man lamang mabigyan ng katarungan.

Mayroong tatlong ulo ng pamilya na nakatakas, at sa kanilang paglalakbay ay naka-abot sa isang malayo at di kilalang pook. Ito ay sina Maliksi, Makupad, at si Malakas.

Isang araw, napagtalunan nila ang tungkol sa pook na kinatatayuan nila. Ibig ng bawa't isa na pangalanan ang nayon sa kani-kahilang kagustuhan. Ibig ng bawa't isa na magkaroon ng magandang pangalan. Palibahasa't hindi maaaring magkaroon ng higit sa isang pangalan kung kaya't pinagka-isahang daanin sa lakas; kung sino ang manalo ay siyang magbibigay ng pangalan. Kaya't isang araw, sila ay nagkasukatan ng lakas sa kapuwa lakas at sa wakas, si Malakas ang nanalo. Ang isa ay napatay at ang isa ay sumuko.

Buhat noon ay pinangalanan na niya ang pook na yaon ng "Malaya," na ang ibig sabihin ay hindi nasasakupan ng sinuman.

Buhat noon hanggang ngayon ay ginagamit na ang ganoong pangalan, lamang ay pina-ikli at ginawang Mal-ay.

Ang nayon ng Inalusan ay may isang makasaysayang alamat. Sinasabing hindi pa halos nakapaghuhubad ng sapot ng pagka-alipin nitong ating bayan sa mga parusa ng mga Kastila ay may nangungubling mga tao sa isang ilang na pook na hindi kalayuan sa bayan ng Lopez. Palibahasa't naninirahan sa pook na yaon ay mga taong pinanday at hinubog sa isang kaugaliang may takot sa Maykapal, kung kaya't ang bawa't pasaning nakaatang sa kanilang mga balikat ay walang sawang pinapasan hanggang maitaguyod nila ang bawa't layunin sa kanilang ipagtatagumpay.

Marahil, minsan pang sinubok ng kanyang kabanalan kung hanggang saan masusukat ang pag-ibig at pagsamba sa kaniya.

Kaya't sa hindi inaasahang pangyayari, dumating ang tag-gutom o salot sa kanilang buhay. Wala na halos silang makunan ng pagkaing kanilang ikabubuhay. Ano pa't dumating na yata ang sukdulan ng kanilang pagtitiis. Ang bawa't isa'y ibig na magapi ang tukso at unti-unting namayani sa kanilang puso ang paggawa ng kasamaan at paghihiganti. Subali't may isang ulo ng pamilya bilang puno ng nayon na kailan ma'y hindi nawawalan ng pag-asa sa tangkilik ng Maykapal.

Kaya't isang araw, tinipon niya ang mga tao at sa isang pook ay sila'y taimtim na dumalangin. Ang kaniyang anak na dalaga na halos agawin na rin ng kamatayan dahil sa nadaramang kahirapan ay siyang inatasang mamuno ng dasal upang hingin ang panunumbalik ng kasaganahan. Ang dalaga'y lumuhod ng tuwid at sa kaniyang mga labi'y namutawi ang ganito: "Ina, lunasan mo ang kahirapan naming ito."

Hindi pa halos natatapos ang sinabi ay biglang nawalan ng malay-tao hanggang tuluyan nang pumanaw sa mundo. Ang ama ng dalaga ay biglang sumigaw at sinabi, "Alang-alang sa kahuli-hulihang sinabi sa pagaala-ala man lang sa kaniyang dinanas na hirap noong siya'y nabubuhay pa, Inalusan ang itatawag ko sa pook na ito.

At hanggang sa mga araw na ito ay INALUSAN ang pangalan ng nayong ito bilang alaala sa anak na dalaga.

Ang Mabanban ay isang nayon sa bayan ng Lopez na di naman kalayuang lubha.

Noong unang panahon, ang pook na ito'y napakamapanglaw sapagka't walang naninirahan kundi ang mga tinatawag na Katabagan, na di tulad ngayon ay napakarami ng mga tao sa pook na iyon.

Panahon ng labanan ng mga Kastila at Pilipino. Sa bayan ng Catanauan ay mayroong mag-asawang may pitong anak na lalaki. Sa kasawiang-palad ay ang ama nila ay napatay ng mga Insurektos. Naiwan ang pitong mga anak sa pag-aaruga ng kanilang ina na si Catalina. Dahil sa pangambang maramay ang mag-iina sa kasawian, sila ay nagtago. Sa kalalakad nila upang makaligtas ay nakarating sa bayan ng Lopez.

Sa isang pook doon sila nanirahan. Ilang taong di naman gaanong maiitim ang kulay at tuwid ang buhok ang kanilang naratnan doon. Ang mga taong ito'y siyang tinatawag na Katabagan. Di nagtagal at nangakilala nila ang mga taong iyon. Dito sila nakipagkabuhay at ang mga Katabagan ang lagi nilang kahalu-bilo. Nagkaingin sila upang pagtamanan ng palay at gulay. Sa kanilang pagkakaingin ay napansin nila ang mga taong iyon na masisipag. Napansin din nila ang kakaibang uri ng halaman sa kaingin. Di gaanong malaki ang halamang ito, ang daho'y tihaba at mabibilog ang mga bunga. Sa pook na ito, ang mga halamang iyon ay laganap saan man. Ang mga Katabagan naman, sa tuwing may mapuputol sila na gayong halaman ay kinukuha at dinadala sa bahay upang gawing tain [pain?] na panghuli ng hipon at isda.

Ang mga magkakapatid ay natuto na rin na gumawa ng tain na siyang naging kasangkapan nila sa kanilang pagkita ng pagkain. Malaki ang utang na loob nila sa halamang ito. Itinanong nila ang pangalan at sang-ayon sa mga Katabagan ay yaon ay ang tinatawag na "bamban." Napakarami ng mga bamban dito kaya't minarapat ng mag-iina na tawaging "MABANBAN" ang pook na kanilang kinasadlakan.

Historical Data of the Municipality of Lopez, Province of Quezon, online at the National Library of the Philippines Digital Collections.